Το Σύμφωνο για το Άσυλο και τη Μετανάστευση που εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την Τετάρτη (10 Απριλίου) θα «αποδυναμώσει το δικαίωμα στο άσυλο» και θα κατοχυρώσει στο νόμο μια προβληματική προσέγγιση της μεταναστευτικής πολιτικής, δήλωσε σε συνέντευξή της στο Euractiv η Eve Geddie, επικεφαλής του γραφείου της Διεθνούς Αμνηστίας στις Βρυξέλλες.
Το σύμφωνο, ένα σύνολο εννέα αλληλοεξαρτώμενων φακέλων, είναι το αποτέλεσμα συζητήσεων και διαπραγματεύσεων σχεδόν μιας δεκαετίας σε επίπεδο ΕΕ. Στην πραγματικότητα, αναβαθμίζει τη μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ, απλοποιεί τις διαδικασίες χορήγησης ασύλου, ενισχύει την ασφάλεια των συνόρων και θεσπίζει έναν νέο μηχανισμό «αλληλεγγύης» μεταξύ των κρατών μελών.
Πριν την ψηφοφορία της Τετάρτης, όμως, υπήρχε ένα γενικότερο κλίμα φοβίας και πανικού της τελευταίας στιγμής ότι το σύμφωνο θα πέσει στο κενό, και οι ηγέτες των κομμάτων προσπάθησαν να συσπειρώσουν τις παρατάξεις τους ώστε να βγουν τα νούμερα στην ψηφοφορία και να περάσει τελικά.
Η πολυαναμενόμενη έγκρισή του σημαδεύτηκε όμως από μια ασυηνήθιστη σιωπή στην ολομέλεια, σε αντίθεση με άλλες μακροχρόνιες διαδικασίες για συμφωνίες όπου οι ευρωβουλευτές συνηθίζουν να χειροκροτούν και να πανηγυρίζουν στο τέλος της ψηφοφορίας.
Παρά τα επίσημα tweets που πανηγύριζαν για το αποτέλεσμα, η τελική συμφωνία δεν άρεσε σε κανέναν.
Οι σοσιαλιστές ήθελαν μια πιο ανθρωποκεντρική προσέγγιση, ενώ η κεντροδεξιά αναζήτησε πιο περιοριστικά μέτρα.
Και οι δύο ομάδες ψήφισαν τελικά υπέρ – εκτός από λίγους – μαζί με την κεντρώα ομάδα Renew Europe με το επιχείρημα ότι η ΕΕ θα ήταν καλύτερα να δράσει τώρα παρά να περιμένει ένα πιο δεξιό Κοινοβούλιο μετά τις εκλογές του Ιουνίου.
Χώρες που επιλέγουν να μην εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους όσον αφορά το άσυλο
Το σύμφωνο δεν είναι καλό ούτε για τις ΜΚΟ: «Τελικά, αυτό θα αποδυναμώσει το δικαίωμα στο άσυλο», δήλωσε ο Geddie της Διεθνούς Αμνηστίας στην Euractiv.
Το σύμφωνο ήταν η ευκαιρία για μια πιο ανθρωποκεντρική προσέγγιση της μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ, είπε, «αλλά αυτό που έχουμε τελικά είναι ένα σύνολο πολιτικών που πραγματικά πρόκειται να αυξήσουν τον πόνο των ανθρώπων σε κάθε βήμα του [μεταναστευτικού] ταξιδιού τους».
Η ίδια εξέφρασε τις ανησυχίες της περισσότερο για ορισμένα από τα βασικά μέτρα του συμφώνου, όπως ο νέος μηχανισμός «αλληλεγγύης» – η αρχιτεκτονική του οποίου θα επέτρεπε στις χώρες της ΕΕ που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή και αντιμετωπίζουν «μεταναστευτικές πιέσεις» να απαιτούν τη μετεγκατάσταση μεταναστών σε άλλα μέλη της ΕΕ.
Σε αντίθετη περίπτωση, οι άλλες χώρες της ΕΕ θα είναι υποχρεωμένες να παρέχουν στις χώρες πρώτης γραμμής επιπλέον χρηματική υποστήριξη ή υλική βοήθεια, όπως εργαλεία επιτήρησης, και προσωπικό.
«Αυτό σημαίνει ότι τα κράτη μέλη μπορούν να εξαιρεθούν από το δικαίωμά τους να υποστηρίξουν το άσυλο», δήλωσε η Geddie.
Ήταν εξίσου επικριτική για έναν νέο μηχανισμό «φιλτραρίσματος», μέσω του οποίου οι αιτούντες άσυλο θα κρατούνται σε κέντρα κράτησης στα σύνορα της ΕΕ για μέγιστο διάστημα επτά ημερών κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης των αιτήσεών τους για άσυλο – διάστημα κατά το οποίο νομικά δεν θα θεωρείται ότι βρίσκονται στο έδαφος της ΕΕ.
«Δημιουργήσαμε μια νομική μυθοπλασία της μη εισόδου», υποστήριξε και προειδοποίησε ότι αυτό θα ενθαρρύνει μόνο τις παραμεθόριες χώρες να καταφύγουν σε βίαια μέσα για να κρατήσουν τους αιτούντες άσυλο μακριά.
Μόλις πριν από ένα χρόνο, η Λιθουανία νομιμοποίησε τις απωθήσεις μεταναστών -μια πρακτική που παραμένει παράνομη στην υπόλοιπη ΕΕ. Αυτό, υποστήριξε η Geddie, σημαίνει ότι οι χώροι κράτησης στα σύνορα αποκλείονται από τις ΜΚΟ και τους δημοσιογράφους και ότι οι εκτοπισμένοι που φτάνουν στα σύνορα της ΕΕ «απωθούνται βίαια πίσω στο δάσος και πεθαίνουν ακόμη και σε θερμοκρασίες υπό το μηδέν».
Κατά την άποψή της, το Σύμφωνο για το Άσυλο και τη Μετανάστευση κατοχυρώνει αυτές τις πρακτικές – παρόλο που τα στοιχεία δείχνουν ότι οι πολιτικές αυτές έχουν μέχρι στιγμής ελάχιστα έως καθόλου αποτελέσματα στη μείωση του αριθμού των αιτούντων άσυλο που φτάνουν στην ΕΕ.
Το 2023 υποβλήθηκαν 1,1 εκατομμύρια αιτήσεις ασύλου, σύμφωνα με τον Οργανισμό Ασύλου της ΕΕ – αύξηση 17% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Τι πήγε στραβά, και τι θα μπορούσε να πάει στραβά ακόμα
Για την Eve Geddie, οι ηγέτες της ΕΕ έχουν πέσει θύμα μιας «μειωτικής συζήτησης» σχετικά με την πραγματικότητα της μετανάστευσης.
«Η συζήτηση για τη μετανάστευση σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο κυριαρχείται από το αφήγημα για την ασφάλεια, τον έλεγχο των συνόρων και την αστυνόμευση. Αλλά αν κοιτάξετε σε τοπικό επίπεδο, θα δείτε πολύ πιο προοδευτική χάραξη πολιτικής και κοινοτικές λύσεις».
Για την ίδια, είναι η απουσία τοπικών φωνών στην ΕΕ που διαστρεβλώνει τη συζήτηση και την καθιστά τόσο «τοξική»: «Δεν βλέπω πώς κερδίζεις ενάντια στο αντιμεταναστευτικό αφήγημα κωδικοποιώντας αντιμεταναστευτικό αφήγημα [στο δίκαιο της ΕΕ]».
Η Geddie εξέφρασε αντίθετα την ελπίδα ότι η ΕΕ θα υιοθετήσει μια «ολόπλευρη κυβερνητική» προσέγγιση της μετανάστευσης – εξετάζοντας όχι μόνο τις πτυχές της αστυνόμευσης, αλλά και τις πολιτιστικές, διπλωματικές και οικονομικές.
«Μια από τις μεγαλύτερες κινητήριες δυνάμεις της παραβατικότητας είναι η ζήτηση εργασίας που έχουμε στην Ευρώπη» είπε, επισημαίνοντας ότι αυτό δεν είχε αντιμετωπιστεί στο σύμφωνο.
Το ίδιο ισχύει και για τις αποστολές έρευνας και διάσωσης στη Μεσόγειο Θάλασσα, «τις οποίες η Επιτροπή παρέλειψε να εξετάσει».
Και η ίδια ανησυχεί και για το μέλλον.
Η ΕΕ επιδιώκει να εισαγάγει περισσότερες διμερείς συμφωνίες με τρίτες χώρες όπως η Τυνησία και η Λιβύη για την επιστροφή των ανθρώπων που δεν μπορούν να ζητήσουν άσυλο, ή να τους εμποδίσει να φτάσουν στην Ευρώπη, έναντι εφάπαξ χρηματικών ποσών.
«Πού πάνε αυτά τα χρήματα;» αναρωτήθηκε η Geddie, κάνοντας σαφή υπαινιγμό σε μια διερευνητική αποστολή του ΟΗΕ που διαπίστωσε πέρυσι ότι τα χρήματα της ΕΕ που στάλθηκαν στις λιβυκές δυνάμεις θα μπορούσαν να έχουν συμβάλει σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχθηκαν εκεί.
Είναι επίσης επιφυλακτική για την προθυμία της ΕΕ να συνάψει συμφωνίες με κακόβουλους πολιτικούς ηγέτες, οι οποίοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τους εκτοπισμένους ως διαπραγματευτικό χαρτί για περισσότερες επενδύσεις της ΕΕ.
«Η Επιτροπή και τα κράτη μέλη αποφάσισαν ότι πρέπει να ενεργήσουν τόσο έντονα κατά της εργαλειοποίησης [των μεταναστών] – αλλά στην πραγματικότητα θέτουν τους εαυτούς τους σε κίνδυνο να εργαλειοποιηθούν οι ίδιοι», κατέληξε.